Przez stulecia była ignorowana, dzisiaj staje się gwiazdą wielkiego formatu. Co trzeba wiedzieć o powięzi

Powieź to temat-ocean, w dodatku do dzisiaj płyniemy po tych wodach bez kompasu. Coś już tam wiemy, coś obserwujemy i nawet zaczynamy z tej wiedzy korzystać. Jednak przed nami ciągle daleka droga do tego, żeby powiedzieć: o powięzi wiemy już wszystko. Tak nie jest i nie wiadomo czy kiedykolwiek zdobędziemy na jej temat wszystkie informacje. Mimo to, warto wiedzieć, czym jest powięź i dlaczego mówi się o niej coraz więcej.

Powieź – co to tak naprawdę jest?

Można sobie ją wyobrazić jak trójwymiarową sieć zbudowaną głównie z włókien kolagenu. Sieć ta nie jest tylko „opakowaniem” dla mięśni. To raczej coś w rodzaju dość gęstej pajęczyny, siateczki, która łączy i podtrzymuje mięśnie, narządy, naczynia krwionośne, a nawet nerwy. Dzięki niej wszystko trzyma się w określonym kształcie i w określonym miejscu wewnątrz ciała, i dzięki niej wszystkie te elementy ciała mogą ze sobą współpracować.

Definicja powięzi

„Fascia” to łacińskie słowo oznaczające taśmę, czyli wąski pasek materiału. Ale powięź to coś więcej niż „paski” tkanki łącznej. To o wiele więcej. Obecnie mówi się bowiem o systemie powięziowym. Został on zdefiniowany w następujący sposób: „„System powięziowy składa się z trójwymiarowego kontinuum miękkich, zawierających kolagen, luźnych i gęstych włóknistych tkanek łącznych, które przenikają ciało. Obejmuje on elementy, takie jak: tkanka tłuszczowa, […] pochewki nerwowo-naczyniowe, rozcięgna, głębokie i powierzchowne powięzie, nanerwie, torebki stawowe, więzadła, błony komórkowe, opony mózgowe, […] okostną, troczki, przegrody, ścięgna, powięzie trzewne oraz wszystkie śródmięśniowe i międzymięśniowe tkanki łączne [...]. Układ powięziowy otacza, przeplata się między i przenika wszystkie narządy, mięśnie, kości i włókna nerwowe, nadając ciału funkcjonalną strukturę i zapewniając środowisko, które umożliwia wszystkim układom organizmu działanie w zintegrowany sposób”.

Dlaczego dopiero niedawno zaczęliśmy głośno mówić o powięzi?

Anatomowie znali powięź od dawna – widać ją przecież gołym okiem podczas każdej sekcji nie tylko ludzkiego ciała. Ale przez wiele lat była uważana za mało istotną, za twór wręcz przeszkadzający w badaniach anatomicznych. Często wycinano ją bez przyglądania się jej, by czym prędzej „dostać się” do mięśni i narządów.

Dopiero na początku XXI wieku naukowcy zaczęli patrzeć na nią jak na pełnoprawny narząd o określonych funkcjach. Przełomowym momentem była pierwsza Międzynarodowa Konferencja Badawcza o Powięzi zorganizowana w 2007 roku w Harvard Medical School. Spotkali się tam anatomowie, fizjolodzy, fizjoterapeuci, chirurdzy i trenerzy. Po raz pierwszy rozmawiali wspólnym językiem o tym, że powięź może być czymś więcej niż bierną „siatką” w ciele. Od tamtej pory badania nad nią znacząco przyspieszyły.

Jakie są główne teorie na temat roli powięzi?

Choć o powięzi wiemy coraz więcej, nadal skrywa przed nami wiele tajemnic, które czekają na odkrycie. Na podstawie tego, co już wiemy, powstały koncepcje dotyczące jej roli i funkcji. Oto najpopularniejsze z nich.

1. Powięź jako system przenoszenia sił

Mięsień, kiedy się kurczy, nie działa w izolacji. Część wytwarzanej siły przechodzi przez powięź do sąsiednich mięśni i tkanek. To tak jak pociągnięcie jednej nitki w sieci powoduje ruch w innej jej części. Dzięki temu ruchy ciała są płynniejsze i lepiej skoordynowane. Ta koncepcja pomaga też tłumaczyć, dlaczego napięcie czy uraz w jednym miejscu ciała czasem „odzywa się” w innym.

2. Model biotensegrity (biotensegracja)

To termin zapożyczony z architektury. Oznacza konstrukcję, w której elementy ściskane i rozciągane tworzą stabilną całość dzięki stałemu napięciu. W ciele powięź działa jak elastyczna sieć rozkładająca obciążenia w wielu kierunkach jednocześnie. Teoretycznie pozwala to ciału znosić różne siły bez uszkodzeń. Nie wszyscy badacze zgadzają się, jak dokładnie ten model działa w ludzkim ciele, ale koncepcja pomaga rozumieć, jak powięź wpływa na postawę i ruch.

Jakie znaczenie ma ta koncepcja dla sposobu, w jaki patrzymy na funkcjonowanie ludzkiego ciała, da ci próba pomyślenia o nim na 2 sposoby:

• Sposób pierwszy, tradycyjny: szkielet jest konstrukcją, do której przyczepiają się mięśnie, i który jest „ramą” całego ciała.
• Drugi sposób czerpiący z koncepcji biotensegracji: szkielet jest zawieszony w środowisku zbudowanym z elastycznej tkanki.

Przy podejściu pierwszym ruch w jednej części ciała nie kojarzy nam się z jakimkolwiek wpływem na resztę ciała. Ale gdy wyobrazisz sobie szkielet wiszący na systemie elastycznych taśm, z łatwością zrozumiesz, że ruch jednej jego części musi wręcz wywoływać zmiany w ustawieniu (a co najmniej zmiany napięcia) w innych jego częściach.

3. Powięź jako sieć komunikacji i adaptacji

Nie chodzi tylko o mechanikę. Powięź przenosi płyny ustrojowe (krew i limfę) i zawiera komórki, które mogą zmieniać strukturę włókien kolagenowych w odpowiedzi na obciążenia lub urazy. W ten sposób tkanka „uczy się” reagować na warunki, w jakich pracuje – staje się sztywniejsza lub bardziej elastyczna.

To tłumaczy, dlaczego ruch, stretching czy terapia manualna mogą wpływać na jej stan, ale i na krążenie płynów ustrojowych.

4. Powięź jako narząd czucia

Powięź jest pełna zakończeń nerwowych – zarówno receptorów czucia głębokiego (propriocepcji), jak i nocyceptorów, które przekazują sygnały bólowe. To znaczy, że może informować mózg o tym, w jakiej pozycji znajduje się ciało i jak jest obciążone.

Jeśli powięź jest uszkodzona, przewlekle napięta lub objęta stanem zapalnym, może to wpływać na odczuwanie bólu i na sposób, w jaki się poruszamy. I tego ruchu nie będzie nam wcale ułatwiać.

Dlaczego to takie ważne nie tylko dla zdrowia?

Skoro powięź łączy całe ciało, jej kondycja ma wpływ na to, jak się poruszamy, jak się czujemy i jak reagujemy na wysiłek.

Zmiany w jej strukturze – np. sztywność, zrosty pooperacyjne czy przewlekłe napięcia – mogą ograniczać ruch, zwiększać ryzyko urazów i wpływać na przewlekły ból (niekoniecznie zlokalizowany w miejscu urazu!).

Dlatego w rehabilitacji i sporcie coraz częściej uwzględnia się ćwiczenia i terapie, które mają za zadanie utrzymać elastyczność powięzi lub ja przywrócić.

Zapamiętaj: Powięź to fascynujący, wciąż odkrywany system w naszym ciele. Nie jest tylko biernym „opakowaniem” mięśni i narządów – to aktywny uczestnik ruchu, czucia i adaptacji organizmu. Zrozumienie jak funkcjonuje powieź może zmienić podejście do leczenia bólu, rehabilitacji i treningu.

Źródła:
1. Stecco C, Adstrum S, Hedley G, Schleip R, Yucesoy CA. Update on fascial nomenclature. J Bodyw Mov Ther. 2018 Apr;22(2):354. doi: 10.1016/j.jbmt.2017.12.015. Epub 2017 Dec 27. PMID: 29861233.
2. Adstrum S, Hedley G, Schleip R, Stecco C, Yucesoy CA. Defining the fascial system. J Bodyw Mov Ther. 2017;21(1):173-177. doi:10.1016/j.jbmt.2016.11.003
3. Huijing PA. Muscle as a collagen fiber reinforced composite: a review of force transmission in muscle and whole limb. J Biomech. 1999 Apr;32(4):329-45. doi: 10.1016/s0021-9290(98)00186-9. PMID: 10213024.
4. Ingber DE. Tensegrity I. Cell structure and hierarchical systems biology. J Cell Sci. 2003 Apr 1;116(Pt 7):1157-73. doi: 10.1242/jcs.00359. PMID: 12615960.
5. Schleip R, Findley TW, Chaitow L, Huijing PA, eds. Fascia: The Tensional Network of the Human Body. 2nd ed. Edinburgh: Elsevier; 2021.
6. Langevin HM, Huijing PA. Communicating about fascia: history, pitfalls, and recommendations. Int J Ther Massage Bodywork. 2009 Dec 7;2(4):3-8. doi: 10.3822/ijtmb.v2i4.63. PMID: 21589739; PMCID: PMC3091474.
7. Yahia LH, Pigeon P, DesRosiers EA. Viscoelastic properties of the human lumbodorsal fascia. J Biomed Eng. 1993 Sep;15(5):425-9. doi: 10.1016/0141-5425(93)90081-9. PMID: 8231161.
8. Taguchi T, Yasui M, Kubo A, Abe M, Kiyama H, Yamanaka A, Mizumura K. Nociception originating from the crural fascia in rats. Pain. 2013 Jul;154(7):1103-14. doi: 10.1016/j.pain.2013.03.017. PMID: 23746669.
9. Wilke J, Schleip R, Yucesoy CA, Banzer W. Not merely a protective packing organ? A review of fascia and its force transmission capacity. J Appl Physiol (1985). 2018 Jan 1;124(1):234-244. doi: 10.1152/japplphysiol.00565.2017. Epub 2017 Nov 9. PMID: 29122963.

Czytaj także:

• Przysiady powięziowe dają rewelacyjne efekty
• Masz 30 lat lub więcej i nie ćwiczysz — masz problem. Oto, co musisz zrobić, żeby zadbać o sprawność na resztę życia
• Co to jest trening mobility i dlaczego może okazać się najlepszym rodzajem ćwiczeń, na jakie warto się zdecydować?